Τι είναι ο προσωπικός χώρος και γιατί μας δυσκολεύει τόσο να τον προστατέψουμε;

Ο προσωπικός χώρος συχνά παρερμηνεύεται ως κάτι καθαρά πρακτικό: το σπίτι μας, το δωμάτιό μας, το γραφείο μας ή το αυτοκίνητό μας. Στην πραγματικότητα όμως αποτελεί μια πολύ πιο βαθιά ψυχολογική έννοια. Είναι ο εσωτερικός τόπος όπου κατοικούν οι ανάγκες μας, οι αντοχές μας, οι αξίες μας και ο τρόπος που θέλουμε να ζούμε. Είναι ο χώρος μέσα στον οποίο παίρνουμε αποφάσεις, διαμορφώνουμε προτεραιότητες και αναπνέουμε ψυχικά. Εκεί καθορίζουμε τι χωράει στη ζωή μας σε μια συγκεκριμένη περίοδο και τι ξεπερνά τα όριά μας.

Για μια μητέρα προσωπικός χώρος μπορεί να σημαίνει ότι μεγαλώνει το παιδί της με τον τρόπο που μπορεί εκείνη τη μέρα και όχι με τον τρόπο που θεωρούν σωστό οι γύρω της. Για έναν πατέρα μπορεί να σημαίνει ότι εκφράζει τα όριά του χωρίς τον φόβο ότι θα παρερμηνευτεί ως αδυναμία. Για έναν εργαζόμενο μπορεί να είναι η στιγμή που αναγνωρίζει ότι χρειάζεται διάλειμμα όταν το σώμα του κουράστηκε, αντί να πιέζει τον εαυτό του μέχρι εξάντλησης. Για κάποιον που βρίσκεται σε μια σχέση μπορεί να σημαίνει ότι σταματά να εξηγεί υπερβολικά τις επιλογές του επειδή έχει πλέον καθαρή εσωτερική πυξίδα.

Οι εισβολές σε αυτόν τον χώρο συχνά ξεκινούν με φαινομενικά αθώα σχόλια. Γιατί δεν ντύνεις το παιδί έτσι. Μήπως να το κάνεις αλλιώς. Γιατί δεν το έκανες με τον τρόπο που σου είπα. Μπορεί επίσης να εμφανιστούν μέσα από σχόλια για την εμφάνιση, όπως όταν μια γυναίκα κρίνεται για το αν ντύνεται πολύ ή λίγο, ή όταν ένας άντρας ακούει ότι μια συγκεκριμένη δουλειά δεν είναι για εκείνον. Άλλες φορές η εισβολή είναι λεπτή αλλά βαθιά επιδραστική. Είναι η σύσταση που δεν ζητήσαμε, η διορθωτική παρατήρηση για κάτι που αφορά καθαρά εμάς ή η υποδήλωση ότι υπάρχει καλύτερος τρόπος από τον δικό μας.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το κοινό στοιχείο είναι ότι κάποιος εισέρχεται σε έναν χώρο που δεν του ανήκει και περνά ένα όριο που ίσως δεν έχουμε δηλώσει με λόγια αλλά υπάρχει μέσα μας. Η δυσφορία που νιώθουμε είναι σημαντική πληροφορία. Μας δείχνει ότι κάτι άγγιξε την εσωτερική μας συνοχή.

Αξίζει να παρατηρήσουμε κάτι ακόμη. Τις εισβολές αυτές τις αναγνωρίζουμε πολύ πιο εύκολα όταν αφορά κάποιον που θέλουμε να προστατεύσουμε. Το παιδί μας, τον σύντροφό μας, τη δουλειά μας ή μια επιλογή που έχουμε υποστηρίξει με κόπο. Τότε το ένστικτο προστασίας ενεργοποιείται άμεσα και ξεκάθαρα. Παρόλα αυτά ξεχνάμε ότι ο πρώτος χώρος που χρειάζεται προστασία είναι ο δικός μας.

Όταν κάποιος παραβιάζει τα όριά μας δεν επηρεάζει μόνο την πράξη που κάναμε. Επηρεάζει τη σχέση μας με τον εαυτό μας. Μας απομακρύνει από την αίσθηση ότι ξέρουμε τι είναι καλό για εμάς και σπέρνει αμφιβολία εκεί όπου υπήρχε καθαρότητα. Η προστασία του προσωπικού χώρου δεν είναι πράξη σκληρότητας ούτε απόστασης. Είναι μια πράξη αυτοσεβασμού. Δεν χρειάζεται να υψώσουμε άκαμπτα τείχη. Χρειάζεται να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αναγνωρίζει πότε κάτι τον απομακρύνει από την ισορροπία του.

Ο προσωπικός χώρος δεν είναι σταθερός και αμετάβλητος. Αλλάζει ανάλογα με την ψυχική μας κατάσταση, την ενέργεια που διαθέτουμε, τις σχέσεις που καλλιεργούμε και τις συνθήκες της ζωής μας. Δεν είναι ρεαλιστικό να μην υπάρξουν καθόλου εισβολές. Αυτό που είναι ρεαλιστικό και θεραπευτικά σημαντικό είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε πότε ένα σχόλιο ή μια προσδοκία μας απομακρύνει από τον εαυτό μας.

Σε αυτές τις στιγμές η αυτοφροντίδα δεν είναι δραστηριότητα. Είναι στάση. Είναι η στιγμή που λέμε στον εαυτό μας ότι έχει το δικαίωμα να μένει σε αυτό που μπορεί, σε αυτό που επιλέγει και σε αυτό που είναι πραγματικά δικό του. Είναι ο τρόπος με τον οποίο τιμούμε την εσωτερική μας αλήθεια ακόμη και όταν ο κόσμος γύρω μας έχει πολλές απόψεις για το τι θα έπρεπε να κάνουμε.

Η προστασία του προσωπικού χώρου είναι βαθιά πράξη αυτοσεβασμού. Και αποτελεί το πρώτο βήμα για να μπούμε σε μια νέα χρονιά ή σε μια νέα φάση της ζωής μας με περισσότερη σταθερότητα, καθαρότητα και ειρήνη μέσα μας. Όταν ξέρουμε τι είναι αληθινά δικό μας, τότε μπορούμε να σταθούμε πιο γερά σε αυτό και να φροντίσουμε την ψυχική μας ισορροπία με συνέπεια και σεβασμό. 

Βιβλιογραφία

Brown, B. (2010). The gifts of imperfection. Hazelden Publishing.

Gottman, J., & DeClaire, J. (2001). The relationship cure. Harmony Books.

Linehan, M. M. (2015). DBT skills training manual (2nd ed.). Guilford Press.

Porges, S. W. (2011). The polyvagal theory. W. W. Norton & Company.

Siegel, D. J. (2012). The developing mind (2nd ed.). Guilford Press.

Van der Kolk, B. (2014). The body keeps the score. Viking.